कलावंतिण दुर्ग - (Kalavantin Pinnacle)

                साहस आणि थरार यांचा सुरेख संगम म्हणजेच "कालावंतीण दुर्ग" सुळका. 

         अगदी सांगायचंच झालं तर तीन वर्षापूर्वी इथं आमचा सहकुटुंब प्रयत्न झाला होता. पण पायथ्याच्या ठाकुरवाडीपासून प्रबळवाडी आणि या 'वाडी' पासून 'कलावंतीण'च्या खिंडीची दमछाक करणारी उभी चढण, यात बरीच ऊर्जा खर्ची पडली. एका दिवसात कमीतकमी 'कलावंतीण' सुळका तरी गाठून परत येऊ या प्रयासानं आम्ही गेलो होतो. आमचं तिथं जाणंही अचानक आणि पूर्वतयारी न करताच झालं होतं. ऑफिसला जाताना ऐनवेळी ते स्थगित करून भरलेला टिफिन तिकडे वळवला होता. असा वेडेपणा बऱ्याचदा आमच्याकडून झालाय. आणि तो काम करूनही गेलाय..

कलावंतिण दुर्ग शिखर (Kalavantin Pinnacle)

             एरव्ही शनिवार रविवारी वरच्या प्रबळवाडीतील काही आदिवासी काकडी, लिंबूपाणी, सीलबंद पाणी टपऱ्यावर विकायला ठेवतात. पण तिथं जाण्याचा मधलाच दिवस असल्यानं पायवाटेवरच्या टपऱ्या बंद होत्या. त्यामुळं वाट सांगणारं कोणीच नव्हतं. आम्हा चौघा नवख्यांन शिवाय त्या डोंगरात त्यावेळी कोणीच दिसलं नाही. पायथ्याच्या 'ठाकूरवाडी'पासूनची जाणारी पायवाट पुढे भरकटून, मधल्या घनदाट डोंगराची उभी चढण चढावी लागली. परत अंधार पडण्याआधी परतायचं असल्यानं घाई करावी लागलीच. अशा दमलेल्या अवस्थेत 'कलावंतीण' सुळक्याचं धाडस करणं वेडेपणाचं होईल ही जाणीव ठेवून, सुळक्याच्या पायथ्यापासून परत फिरण्याचा निर्णय घेतला. त्यावेळचा आमचा अंदाज फसला होता.

  

कलावंतिण-प्रबळ पायवाट  

              '

             

              

              पनवेल रिजन' मध्ये आणि सह्याद्रीच्या माथेरान डोंगररांगेतील हा २२०० फुटाचा थरारक सुळका आणि त्यालाच खेटून असलेला २३०० फूट उंचीचा 'प्रबळ' हे दोन दुर्ग पुढे बरेच दिवस आम्हाला हुलकावणी देत राहिले.

              मागील महिन्यात केलेल्या 'सांकशी' नंतर घरात सरशिखर 'कळसूबाई'ची चर्चा घडत होती. आणि असाच एक दिवस 'पुण्या'तून मित्राचा फोन आला आणि आम्ही पाच बालमित्र 'कलावंतीण' आणि 'प्रबळ'साठी तयार झालो.

डावीकडे कलावंतिण आणि उजवीकडे किल्ले प्रबळ  

               

             यावेळी मात्र पूर्ण तयारी आणि नियोजन केलं. शनिवारी रात्री आम्ही 'प्रबळवाडी' गाठून, 'कलावंतीण'च्या सुळक्याखालीच तंबू टाकले. सकाळी नाष्टा करून लवकरच सुरुवात करायचं ठरलं.

            पनवेलच्या वेशीवर अगदी २० किमीवर असणारा हा 'दुर्ग सुळका' आणि 'प्रबळ' पूर्ण करण्यास पट्टीच्या ट्रेकर्सना पूर्ण एक दिवस लागतोच. मात्र मुंबई, ठाणे आणि पुण्याहून यायचं झाल्यास, आदल्या रात्री 'प्रबळवाडीत'  वस्तीसाठी यावं. मुंबई-पुणे जुन्या हायवेवर पनवेलपासून पुण्याकडं जाताना १० किमीवर 'शेडुंग' फाट्यावर डावं वळणं घेवून रस्ता पुढे ८-१० किमी असलेल्या 'ठाकूरवाडी'त येवून संपतो. पनवेल पासून ठाकूरवाडी एकूण १८-२० किमी असावी. 

           पनवेलहून एसटी नं 'शेडुंग' फाट्यावर उतरल्यास, पुढे रिक्षा किंवा 'वढाप'नंही गडपायथ्याच्या 'ठाकूरवाडी' पर्यंत जाता येतं. स्वतःचं वाहन असल्यास पनवेलहून तासाभरात हे अंतर गाठता येतं. गडपायथ्याला ठाकूरवाडीच्या जंगलात पार्किंगसाठी ऐसपैस जागा आहे. शनिवार रविवारी मात्र ही जागा अपुरी पडते. इथचं बाजूला एक मोठी टपरी असून, तिथं जाण्या-येणाऱ्या ट्रेकर्सना मॅगी, भजी, वडापाव, चहा, सरबत, सीलबंद पाणी इत्यादी मिळतं. 

              गडपायथ्याच्या 'ठाकूरवाडी'तून समोर उजव्या बाजूला अंगावर येणारा अजश्र आडवा 'प्रबळ' आणि त्याला खेटून उभा असलेला 'कलावंतीण सुळका' दिसतो. इथूनच मध्यावर एका सपाटीवर दोन भगवे फडकताना दिसतात. याला 'प्रबळमाची' म्हणतात. या' माची'पासून पाच मिनिटांवर 'ठाकरी-आदिवाशीं'ची डोंगरकड्यावर 'प्रबळवाडी' दिसते.

पायवाट प्रबळवाडी 

 

प्रबळवाडी 

              

                पायथ्याची 'ठाकूरवाडी' ते 'प्रबळवाडी' थोडीफार मळलेली वाट आहे. सरासरी तासाभराची वळणावळणाची आणि नंतर तीव्र चढाची वाट दमछाक करते. शनिवार रविवार मात्र अधूनमधून दिसणाऱ्या या टपऱ्या उघड्या असतात.

          वर 'प्रबळवाडीत' पोहोचण्याआधी वाटेवर उजव्या बाजूला कातळात कोरलेले आणि शेंदूर लावलेले गणेश आणि हनुमान दिसतात. पूर्वी 'वाडीत' प्रवेश करण्यापूर्वी चेकपोष्ट होता. माणसी तीस रुपये घेवून, गड आणि प्लॅस्टिक कचऱ्यापासून 'प्रबळवाडी'ची साफसफाई तसेच कलावंतीणवर दोराची व्यवस्था राखली जाई. सध्या तेच पैसे कलावंतीणच्या सर्वोच्च कातळ टप्प्याला दोर लावून देणाऱ्या आदिवाशी मुलांना दिले जातात.  

             ३० - ३५ उंबऱ्यांच्या या 'प्रबळवाडी'तील 'ठाकर' जमातीचे काही आदिवाशी  शनिवार रविवारी येणाऱ्या ट्रेकर्सना राहण्या-खाण्याची व्यवस्था करतात, तर काहीजण 'ठाकुरवाडी' ते 'प्रबळवाडी' आणि 'कलावंतीण', 'प्रबळ'वर टपऱ्या लावतात. इतर दिवशी ते शेतीच करतात. काही आदिवाशी खाली फार्महाऊसवर रोजंदारी करतात. पनवेल शहर जवळ असूनही शिक्षण आणि इतर सुविधांपासून दूर असल्यानं त्यांचं आयुष्य खडतर गरीबीचं दिसतं.          

कलावंतिण दुर्ग (किल्ले प्रबळवरून) Kalavantin Pinnacle 

               या 'प्रबळवाडी'च्या मागूनच 'कलावंतीण'कडे एक पायवाट जाते. बऱ्याच ठिकाणी आता दिशादर्शक बाण झाडांना ठोकलेले दिसतात. अर्ध्या तासात हा खडा चढ चढून आम्ही प्रबळ आणि कलावंतीणच्या खिंडीत पोहोचलो आणि 'आई भवानीचं' नांव घेवून मनोमन दुर्ग सुळक्याला वंदन केलं.

कलावंतिण-पायऱ्या 

             पहिल्या कातळ टप्प्यात पायऱ्यांची व्यवस्था नसून हा टप्पा सांभाळून चढावा लागतो. पुढे मात्र सुळक्याच्या मध्यापर्यंत फुटभर रुंदीच्या आणि दोन तर कधी तीन फुट लांबीच्या कातळात कोरलेल्या पायऱ्या सुळक्याच्या उभ्या कातळासोबत वर जातात. पहिल्या टप्प्यानंतर जिथे पायऱ्या सुरू होतात त्याच ठिकाणी एका जागी पायरीची ऊंची छातीइतकी आहे आणि खाली उजवीकडं ठाव न लागणारी दरी दिसते. 

             सुळक्याच्या मध्यानंतर एका लहान सपाटीवर अवघड जागी एक टपरी दिसते. या ठिकाणी पायऱ्या संपतात. जसं वर जाऊ तसा मानसिक कस लागत जातो. सुळक्याच्या मध्यावर पायऱ्या सोडून धोकादायक जागी एक आणि त्यावरीलच टप्प्यावर दुसरी अशा दोन पाण्याच्या टाक्या कातळात कोरलेल्या आहेत. या दोन टाक्या 'किल्ले प्रबळच्या' ईशान्य कड्यावरून स्पष्ट दिसतात. सध्या दोन्ही टाकीत पाणी दिसतं. 

              इथून पुढे साधारण दहा मिनिटांच्या चढाईनंतर दुसऱ्या  लहान सपाटीवर पोहोचतो. या जागी दुसरी टपरी दिसते. या दोन टपरींच्या दरम्यान पायऱ्या नसून घसरणाऱ्या मातीचा धोकादायक चढ लागतो. या दुसऱ्या टपरी समोरच  पुढे सुळक्याचा सर्वोच्च माथ्याचा खडा, अवघड कातळ दिसतो. कातळाला दोर लावलेला आहे. इथपर्यंत आलेला ट्रेकर या दोरानं सर्वोच्च माथा सर करण्याचा प्रयत्न करतोच करतो.

दोराशिवाय सुळका सर करताना 

               यावेळी साताऱ्याचा माझा बालमित्र संतोष पवार हा कातळटप्पा दोराशिवाय सहज चढून गेला, आणि त्यावेळच्या तिथल्या उपस्थित सर्व ट्रेकर्सनी टाळ्या वाजवून त्याच्या धाडस आणि हिंमतीचं कौतुक केलं.   

              दुर्ग सुळक्याच्या पायऱ्यांना सुरक्षिततेसाठी कोणतीच व्यवस्था नाही. ज्यांना जोखीम घेऊन थरार अनुभवायचाय तेच इथं धाडस करताना दिसतात. बाकीचे खाली खिंडीतील टपरीवर थांबताना दिसतात. पायऱ्यांवरून ये-जा करताना आणि इतरांना बाजू देताना पाठीची सॅक कातळाला घासून अरुंद पायऱ्यांवरून इथं तोल जाण्याची खूपच शक्यता आहे. अशा वेळी सावरुन बचाव करण्याची शक्यता जवळ जवळ शून्य आहे. अशा वेळी विशेष काळजी घ्यावी लागते.

शेवटच्या टप्प्यावरून 

प्रबळचे कातळ आणि मध्ये दरी (Kalavantin)

               सुळक्याच्या सर्वोच्च माथ्यावर साधारण पन्नास साठ जण उभे राहतील इतकी जागा आहे. माथ्यावरून पश्चिमेला कर्नाळा तर पूर्वेला पेबचा विकटगड, माथेरान डोंगर, उत्तरेकडे किल्ले चंदेरी, म्हैसमाळ आणि मलंगगड अशी उतुंग पर्वतशीखरे ढगातून वर आलेली ओळीनं दिसतात. किल्ले प्रबळ चे भीषण, काळेकभिन्न, ताशीव कातळकडे आणि काळदरी बघायची असल्यास, या सुळक्यावर येवून बघावी.

                शिमग्याला प्रबळवाडीचे रहिवाशी या दुर्ग शिखरावर येवून 'ठाकरी' नृत्य करण्याची परंपरा आहे. या वर्षीच म्हणजे मार्च २०२१ ला या कलावंतीण च्या सर्वोच्च माथ्यावर शिवछत्रपतींच सुंदर स्मारक बनवलं आहे. छत्रपतींच्या मागेच भन्नाट वाऱ्यावर भगवा डौलानं फडकताना दिसतो. 

छत्रपतींच स्मारक - Kalavantin pinnacle 

 

'किल्ले कर्नाळा' सुळका 

पेब, माथेरान,चंदेरी, म्हैसमाळ, मलंगगड सुळके (कलावंतिणवरुन)  

              या सुळक्यावरून आतापर्यंत बरेच जीवघेणे अपघात झालेत. काही 'सोलो ट्रेकर'ही इथून बळी पडलेत. शनिवार रविवार व्यतिरिक्त आणि अज्ञात वेळी घडणाऱ्या दुर्घटनेंची पहिली खबर तिथं पसरणाऱ्या दुर्घंदीमुळं स्थानिकांना मिळते. तिथं पोहोचण्यासाठी कराव्या लागणाऱ्या दगदगीमुळं पोलिसांनी इथल्या आदिवाशी मुलांना तिथं सुळक्याला दोर लावण्याची परवानगी दिली आहे. जेणेकरून त्यांच्याही पोटपाण्याची सोय होते. आम्ही ज्यांच्याकडे थांबलो, ते 'श्री गोमा गणू शिद' यांनी आतापर्यंत झालेल्या बऱ्याच अपघातांची आम्हाला माहिती दिली. 

             हे सर्व ठीक असलं तरी  'कलावंतीण'चं आव्हान स्विकारून स्वतःला आजमवण्यासाठी प्रत्येक शनिवार रविवारी तरुण ट्रेकर्सची इथं रीघ लागलेली दिसते..  

                                 || श्री कृष्णार्पणमस्तु ||

येथे - जयवंत जाधव